Zeytin Çeşitleri

Ülkemizde Akdeniz ikliminin hakim olduğu Ege, Marmara, Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinde, kuzeyde Artvin'den güneyde Hatay'a kadar uzanan kıyı boyunca ve Güneydoğu Anadolu'da Mardin'e kadar olan illerde zeytin yetiştiriciliği yapılır.

Anavatanı Türkiye olan zeytin, bu ekoloji içinde büyük bir çeşit zenginliğine sahiptir. Mevcut zeytin çeşit varlığımızı belirlemek amacıyla 1968 yılında tüm zeytinci bölgeler taranarak tespit edilen 88 zeytin çeşidinden alınan aşı kalemleri Bornova Zeytincilik Araştırma Enstitüsü'nün Kemalpaşa'daki Üretim ve Araştırma Sahasında çöğürlere aşılanarak Ulusal Zeytin çeşitlerinden oluşan bir koleksiyon bahçesi tesis edilmiştir.

Tüm zeytinci bölgelerdeki araştırma enstitülerinde mevcut zeytin çeşitlerimizle ilgili agronomik ve teknolojik çalışmalar sürüyor.
Ülkemizde yaygın olarak fidan üretimi yapılan çeşitler şunlardır;

Ayvalık
Farklı yörelerde Edremit yağlık, Midilli ve Şakran olarak da adlandırılır. Ege bölgesinin kuzeyinde Körfez yöresinde Balıkesir'in Edremit, Ayvalık, Havran, Burhaniye ilçelerinde, İzmir'de ve Çanakkale'de yoğun olarak bulunur. Ayrıca fidan satışlarıyla İçel, Antalya, Adana, Kahramanmaraş ve Mardin illerine kadar yayılmıştır.
Meyveleri orta iriliktedir ve %24.7 oranında yağ içerir. Çekirdekleri orta büyüklüktedir.
Genellikle yağlık olarak değerlendirilir. Yağı Altın sarısı renktedir ve meyve kokusu içerir. Kimyasal ve duyusal özellikleri bakımından diğer çeşitlerden elde edilen yağlar içinde birinci sırada yer alır.
Siyah olum döneminde hasat edilerek siyah sofralık olarak değerlendirilir. Son yıllarda meyve eti renginin pembeye döndüğü dönemde pembe çizme zeytin tipinde de işlenmeye başlamıştır.

Gemlik
Gemlik için Trilye, Kaplık, Kıvırcık, Kara gibi adlar kullanılır. Marmara bölgesinin önemi zeytin çeşitlerindendir. Bursa, Tekirdağ, Kocaeli, Bilecik, Kastamonu, İzmir, Manisa, Aydın, İçel, Adana, Antalya, Adıyaman illerinde yetişir. Oldukça geniş bir alana yayılmıştır.

Ülkemizde kamu kurumları ve özel sektör tarafından üretilen zeytin fidanlarının %80'i Gemlik zeytin çeşidi fidanlarıdır. Bu nedenle zeytinciliğin yapıldığı bütün bölgelerde bu çeşide rastlanır.

Meyveleri orta iriliktedir ve %29.9 oranında yağ içerir. Çekirdekleri orta büyüklüktedir.
Siyah sofralık olarak değerlendirilir. Meyveleri yağ bakımından zengin olduğundan sofralık kalite dışındaki daneler de yağlık olarak işlenir.

Memecik
Farklı yörelerde Memecik'e Taş arası, Aşı yeli, Tekir, Gülümbe, Şehir, Yağlık gibi isimler verilir.
Ege bölgesinin güneyinde yoğun olarak bulunur. İzmir, Aydın, Muğla, Manisa, Denizli, Antalya, Sinop, Kahramanmaraş ve Kastamonu'ya kadar uzanan geniş bir coğrafi dağılımı vardır.

Sofralık ve yağlık olarak değerlendirilir. Yağı koyu yeşilimsi-sarı renkte, meyve kokusu kuvvetlidir. Kimyasal ve duyusal özellikler bakımından Ayvalık çeşidi yağlarından sonra ikinci sırada yer alır.
Yeşil olum döneminde hasat edilen meyveler "İspanyol usulüne" göre işlenerek dış Pazar isteklerine uygun özellikte ürün elde edilir. Siyah olum döneminde hasat edilen meyveler de siyah sofralık olarak değerlendirilir.

Domat
Manisa'nın Akhisar, Turgutlu, Saruhanlı; İzmir'in Kemalpaşa, Bornova, Selçuk ve Aydın'ın Söke, Karacasu, Kuyucak ilçelerinde yetiştiriciliği yaygındır.
Meyveleri iri olup %20,6 oranında yağ içerir. Çekirdekleri orta büyüklüktedir ve etten kolay ayrılır.

Yeşil olum döneminde hasat edilen meyveler, çeşitli yollarla tatlandırıldıktan sonra, çekirdekleri çıkartılıp, çekirdek boşluğuna biber, havuç, badem gibi malzemeler doldurularak "dolgumu zeytin" şeklinde işlenir.

Manzanilla
İspanyolların önemli çeşitlerindendir. İspanya dışında Amerika Birleşik Devletleri, Arjantin, İsrail ve Avustralya'da da yetiştiriciliği yapılır.
Son yıllarda ülkemizde de fidan üretiminin başlamasıyla zeytinliklerimize girmeye başlamıştır.

Meyveleri orta büyüklükte, çekirdekleri küçüktür. Meyveleri %20.4 oranında yağ içerir.
İspanya'da olduğu gibi ülkemizde de yeşil olum döneminde toplanan meyveler İspanyol usulüne göre yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

Samanlı
Tatlı zeytin olarak da adlandırılan bu çeşit, Marmara bölgesinde Karamürsel ve İznik civarında yetiştirilir.
Meyve ve çekirdekleri orta büyüklüktedir. Meyveleri %20.8 civarında yağ içerir. Bünyesindeki acılık maddesi oldukça düşüktür. Kendi ekolojisinde yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

Çelebi (İznik)
Bursa'nın İznik, Gemlik, Orhangazi; Kocaeli'nin Gölçük; Bileciğin Osmaneli ve Gülpınarı ilçelerinde yetiştirilir.
Meyve ve çekirdekleri iridir. Meyveleri %20.8 civarında yağ içerir. Yeşil sofralık olarak değerlendirilir.

Eşek Zeytini (Ödemiş)
İzmir'in Ödemiş ilçesi ve civarında yaygın olarak görülen bir çeşittir.
Meyveleri ve çekirdekleri çok iridir. Meyveleri %21.8 oranında yağ içerir. Meyve eti sert olduğundan beklemeye dayanıklıdır.
Daneleri çok iri olduğundan standart dışıdır. Ancak son yıllarda iç ve dış piyasada iri zeytin talebinin artması nedeniyle yeşil sofralık olarak değerlendirilmeye başlamıştır.

Ülkemizde fidan üretimi kendi bölgelerinde sınırlı olarak yapılan veya çeşit değiştirme yoluyla elde edilen çeşitler ise şunlardır;

Çekişte Kırma, Memeli diye isimler de kullanılır. Fakat Ege bölgesindeki Memeli çeşidinden farklıdır. Çekişte, İzmir'in Ödemiş, Kiraz, Torbalı; Aydın'ın Nazilli, Sultanhisar ve Yenipazar ilçelerinde yetiştirilir.
Meyveleri iri, çekirdekleri orta büyüklüktedir. Meyveleri %26.9 oranında yağ içerir.
Genellikle yeşil sofralık olarak kırma zeytin tipinde işlenir. Yağ oranı yüksek olduğundan yağlık olarak değerlendirilir.

Erkence
Ege bölgesinin en erken olgunlaşan çeşididir. Erken olgunlaştığı için bu ismi aldığı söylenir. İzmir yağlık veya yerli yağlık diye de isimlendirilir. İzmir'in zeytinci ilçelerindeki eski zeytinliklerde bu çeşide rastlanır.
Meyvelerinin yağ oranı %25.4 civarındadır.
Yağlık olarak değerlendirilen bu çeşidin yağ kalitesi iyidir.
İzmir'de nemli deniz rüzgarlarının hakim olduğu Karaburun, Çeşme, Urla ve Foça ilçelerinde "Phoma Oleae" adı verilen bir mantarın etkisiyle bu çeşidin meyveleri ağaç üzerinde acılığını kaybeder, meyveler kahverengi bir renk alır. Hiçbir tatlandırma işlemine tabi tutulmadan yenebilir. Buna "Hurma Zeytin" denir.

Uslu
Manisa'nın Akhisar, İzmir'in Kemalpaşa, Selçuk, Muğla'nın Merkez ve Yatağan ilçelerinde bu çeşidin ağaçları yetiştirilir.
Meyve ve çekirdekleri orta büyüklüktedir. Meyveleri %21.5 oranında yağ içerir. Uslu soğuğa hassas bir çeşittir. Bu nedenle erken soğukların olduğu bölgelerde hasat soğuklardan önce yapılır. Meyve eti yumuşak olduğu için hasat ve taşıma sırasında dikkatli olunmalıdır.
Meyveleri tam olgunluk döneminde renk ve tat yönünden uygun olduğundan siyah sofralık olarak değerlendirilir.

Halhalı (Derik)
Güneydoğu Anadolu bölgesinin önemli çeşitlerindendir. Mardin, Hatay, Gaziantep ve Kahramanmaraş illerinde ağaçları vardır.
Meyveleri orta büyüklükte olup çekirdekleri iridir. Meyveleri %21.9 oranında yağ içerir.
Yeşil olum döneminde hasat edilen meyveler "kırma zeytin" tipinde işlenir.
Siyah olum döneminde hasat edilen meyveler ise siyah sofralık ve yağlık olarak değerlendirilir.
Bölge içinde tüketiminin dışında komşu Arap ülkelerine ihraç edilir.

Kilis Yağlık
Güneydoğu Anadolu bölgesinin en önemli yağlık zeytin çeşididir. Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Mardin illerindeki zeytinliklerde yaygındır.
Meyveleri çok küçük, çekirdekleri meyveye oranla iridir. Meyveleri %31.8 oranında yağ içerir.

Nizip Yağlık
Güneydoğu Anadolu bölgesinde Kilis yağlıktan sonra ikinci önemli yağlık çeşittir. Gaziantep'in Nizip, Kahramanmaraş'ın Merkez ve Mardin'in Cizre ilçelerinde yetişir.
Meyve ve çekirdek özellikleri Kilis yağlıkla aynıdır. Meyveleri %27.4 oranında yağ içerir

Arbequina irta i18: Yoğun dikime elverişli (1x5m'ye kadar sık dikilebilir). 1,5-2gr meyve ağırlığı vardır. %20-22 yağ verimi, %2'nin altında asit oranı ile kaliteli yağlık bir çeşittir. Dikildikten 2. sene sonra verime yatar, ekonomik verim 4. sene başlar. Adaptasyon yeteneği yüksek bir çeşittir.

Ülkelere Göre Zeytinyağı Üretimi

Üretici Ülkeler
1990 - 1994 ortalaması
2000 - 2005 Ortalaması
2010 - 1015 tahmini ortalama

İspanya
589.000 ton
1.118.000 ton
1.398.000 ton

İtalya
448.000 ton
649.000 ton
815.000 ton

Yunanistan
293.000 ton
386.000 ton
474.000 ton

Türkiye
80.000 ton
120.000 ton
150.000 ton

Kaynak: Olivae (IOOC) Haziran, 2005

Ülkelere Göre Zeytinyağı İhracatı (2003 senesi)

İspanya
433.419 ton

İtalya
185.800 ton

Yunanistan
102.641 ton

Türkiye
42.982 ton

Kaynak: PC-TAS, 2005

Türkiye İstatistik kurumunun rakamlarına göre ise (2004 yılı),

Ülkemizde toplam 107,1 milyon zeytin ağacı vardır, bunların 72,65 milyonu yağlıktır. 1,2 milyon ton yağlık üretimimiz vardır.

Kaynak: http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do

Zeytinyağının piyasa değeri 5ytl/ kg'dır.

Kaynak: tariş 2005 yılı fiyatı

Kişi başına zeytinyağı tüketimini Yunanistan; 21 kg, İtalya;11kg, İspanya 10kg, Tunus;10Kg, Suriye;6.2kg, Portekiz; 5kg ve ülkemizde 1 kg'dır.

Yukarıdaki tablo ve rakamlara göre, dünyada zeytinyağı üretim ve tüketiminde yükselen bir trend vardır. Dolayısıyla zeytinyağına yatırım uzun vadede kazançlı olacaktır. Bahçe kurarken dikkat etmeniz gereken en önemli husus, makineli hasada uygun çeşit kullanmanızdır. Yakın zamanda zeytindeki büyüme hızı, hasatta işçilik problemi doğuracaktır. Zeytin hasat edildikten sonra kısa sürede işlenmesi çok önemli bir kalite unsurudur!